Φοβάμαι ότι ο εκλογικός νόμος, αν περάσει, θα κάνει κακό στην Ελλάδα: η κατάργηση του μπόνους των 50 εδρών θα οδηγήσει τη χώρα μας σε μια κατάσταση παρατεταμένης ακυβερνησίας και αβεβαιότητας, με ό,τι αυτό συνεπάγεται για την οικονομία και τις προοπτικές εξόδου της χώρας από την οικονομική κρίση. Παρόλο που το σύστημα της απλής αναλογικής (ή μικρές παραλλαγές του) εφαρμόζεται σήμερα σε πολλά μέρη του κόσμου (βλέπε εδώ και εδώ), η διεθνής εμπειρία δείχνει ότι στην πράξη δουλεύει μόνο σε χώρες όπου (α) ο κρατικός μηχανισμός λειτουργεί ανεξάρτητα από την εκάστοτε κυβέρνηση και δεν παραπαίει σε περιόδους αδυναμίας συγκρότησης κυβερνητικής πλειοψηφίας, (β) τα πολιτικά κόμματα ως επί των πλείστον φέρονται ώριμα και δεν κρύβονται πίσω από τα χαρακώματα του λαϊκισμού και της μικροπολιτικής σκοπιμότητας, δηλ. η πολιτική συζήτηση εστιάζεται στην ουσία και διακατέχεται από μια ειλικρινή διάθεση συνεργασίας μεταξύ των κομμάτων. Οι συνθήκες αυτές φυσικά δεν ισχύουν στην περίπτωση της Ελλάδας. Παράλληλα ο νέος νόμος είναι υποκριτικός και προσβάλει την νοημοσύνη μας: η αιτιολογική έκθεση του νομοσχεδίου διατείνεται ότι "οι σύγχρονες διεθνείς και ευρωπαϊκές τάσεις – αλλά και η ίδια η φιλοσοφία του ισχύοντος Συντάγματος ... είναι υπέρ της διεύρυνσης του δημοκρατικού και συμπεριληπτικού χαρακτήρα της διαδικασίας [του εκλέγειν]". Στην πράξη, ωστόσο, ο νόμος αυτός στερεί για άλλη μια φορά το δικαίωμα της ψήφου από τους εκατοντάδες χιλιάδες Έλληνες πολίτες που αναγκάστηκαν να μεταναστεύσουν τα χρόνια της κρίσης, καθώς και από τους υπόλοιπους Έλληνες υπηκόους και ομογενείς που ζουν εκτός της πατρίδας τους, παραβιάζοντας την αρχή της ίσης αντιμετώπισης και την αρχή της καθολικής ψηφοφορίας που προβλέπει το Σύνταγμα (βλέπε εδώ καιεδώ). Εάν πράγματι η προβλεπόμενη μείωση του ορίου εκλογικής ηλικίας στα 17 χρόνια "έχει ως στόχο τη διεύρυνση του εκλογικού σώματος μέσω της συμμετοχής περισσότερων πολιτών στις δημοκρατικές διαδικασίες για την ανάδειξη των πολιτειακών οργάνων", όπως αναφέρεται στην αιτιολογική έκθεση, δεν είναι μεγάλη υποκρισία να μην διευκολύνονται όσοι Έλληνες υπήκοοι δεν βρίσκονται στην Ελλάδα την ημέρα των εκλογών και επιθυμούν να ασκήσουν το θεμελιώδες συνταγματικό τους δικαίωμα; Συμφωνώ ότι το παρόν εκλογικό σύστημα είναι ανεπαρκές διότι η εκάστοτε σύνθεση της Βουλής δεν αντικατοπτρίζει απαραίτητα την βούληση και τις πεποιθήσεις των Ελλήνων πολιτών. Αλλά η απλή αναλογική δεν πρόκειται να βελτιώσει την κατάσταση διότι το πρόβλημα έγκειται αλλού: όλα τα συστήματα που έχουν εφαρμοστεί στη σύγχρονη ιστορία της Ελλάδας είναι μονοεκλογικά, δηλ. δίνουν την δυνατότητα στον ψηφοφόρο να δηλώσει μόνο το κόμμα της πρώτης του προτίμησης, χωρίς να μπορεί να κατατάξει τα υπόλοιπα κόμματα. Με άλλα λόγια, καταγράφεται αυτό που μας αρέσει περισσότερο αλλά όχι αυτό που δεν μας αρέσει καθόλου, ούτε οι υπόλοιπες ενδιάμεσες προτιμήσεις μας. Οι στρεβλώσεις που δημιουργούνται με αυτόν τον τρόπο είναι πολλές και διάφορες. Για παράδειγμα, κόμματα τα οποία αντιπροσωπεύουν ένα πολύ μικρό κομμάτι της ελληνικής κοινωνίας μπορεί να αποκτήσουν μια δυσανάλογα μεγάλη κοινοβουλευτική δύναμη. Χαρακτηριστικό παράδειγμα θεωρώ την Χρυσή Αυγή, η οποία συγκέντρωσε στις προηγούμενες εκλογές το ποσοστό του 6.3%, βγαίνοντας 3ο κόμμα. Υποθέτω (αφού δεν υπάρχουν επίσημα στοιχεία) ότι για ένα μεγάλο μέρος του υπόλοιπου 93.7% του εκλογικού σώματος η ΧΑ κατέχει πολύ χαμηλή θέση προτίμησης ως μια δεύτερη καλύτερη λύση. Αυτό όμως δεν μπορεί να αποτυπωθεί μέσα από ένα μονοεκλογικό σύστημα. Επίσης, βλέπουμε συχνά πολλά μικρά κόμματα, κάποια από τα οποία έχουν σοβαρές θέσεις και δεν διακατέχονται από πνεύμα λαϊκισμού, να θυσιάζονται ούτως ώστε να "μην πάει η ψήφος μου χαμένη", παρόλο που ενδεχομένως βρίσκονται ψηλά στις προτιμήσεις του κόσμου. Τέλος, μονοεκλογικά συστήματα ενθαρρύνουν ετερόκλητες πολιτικές συμμαχίες που είναι καταδικασμένες να αποτύχουν, και για τις οποίες φυσικά ο –υποτίθεται– "κυρίαρχος λαός" δεν έχει κανένα λόγο. Χαρακτηριστικό παράδειγμα εδώ η τερατογένεση της συγκυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ, δυό κόμματα που έχουν μεγάλες ιδεολογικές διαφορές στα περισσότερα ζητήματα. Υποθέτω ξανά (αφού δεν υπάρχουν επίσημα στοιχεία) ότι για την πλειονότητα των ψηφοφόρων του ΣΥΡΙΖΑ και των ΑΝΕΛ, το άλλο κόμμα βρίσκεται πολύ χαμηλά στην προτίμηση τους ως δεύτερη καλύτερη λύση. Η τάση αυτή δεν αποτυπώθηκε όμως στις προηγούμενες εκλογές. Τι μπορεί να γίνει για να διορθωθούν οι στρεβλώσεις που προκαλούνται από μονοεκλογικά συστήματα και με ποιό τρόπο μπορούμε να τα αλλάξουμε; Καταρχήν κανένα εκλογικό σύστημα δεν μπορεί να είναι απόλυτα δίκαιο, όπως απέδειξε βάσει μαθηματικής λογικής ο οικονομολόγος Kenneth Arrow στα μέσα του περασμένου αιώνα με το λεγόμενο "θεώρημα του αδύνατου". Παρόλαυτα, εκλογικά συστήματα που βασίζονται στην κατάταξη των κομμάτων στο ψηφοδέλτιο (preferential voting) έχουν σημαντικά πλεονεκτήματα έναντι του παραδοσιακού μονοεκλογικού συστήματος που έχει υιοθετήσει η Ελλάδα. Βασικός λόγος είναι ότι λαμβάνουν υπόψη το σύνολο των προτιμήσεων του ψηφοφόρου και όχι μόνο την πρώτη τους επιλογή. Παρεμπιπτόντως, ένα τέτοιου είδους σύστημα εφαρμόζεται εδώ και πολλά χρόνια στην Αυστραλία. Αντί λοιπόν να μελετούμε τόσο καιρό την αντικατάσταση του υπάρχοντος εκλογικού συστήματος από ένα πολύ χειρότερο, όπως είναι αυτό της απλής αναλογικής, θα έπρεπε να είχαμε επικεντρωθεί στον σχεδιασμό ενός πολυεκλογικού συστήματος που θα διασφαλίζει την κυβερνησιμότητα της χώρας χωρίς να δημιουργεί στρεβλώσεις. Κρίμα. Αλλά τι να περιμένει κάποιος από ανθρώπους που μετρούν τα μικροπολιτικά κουκιά ένα ένα με γνώμονα τι θα κερδίσουν οι ίδιοι και όχι το πώς θα ωφεληθεί η χώρα. Στην σημερινή εποχή διαθέτουμε την απαραίτητη τεχνολογία που ευνοεί την διαφάνεια και μας επιτρέπει να επεξεργαστούμε μέσα σε πολύ μικρό χρονικό διάστημα πληροφορίες και δεδομένα που είναι πολύ πιο σύνθετα και αντικατοπτρίζουν ακριβέστερα τις πολιτικές πεποιθήσεις του κόσμου. Αρκεί να υπάρχει θέληση. Βασίλης Σαραφίδης capital.gr
Φοβάμαι ότι ο εκλογικός νόμος, αν περάσει, θα κάνει κακό στην Ελλάδα: η κατάργηση του μπόνους των 50 εδρών θα οδηγήσει τη χώρα μας σε μια κατάσταση παρατεταμένης ακυβερνησίας και αβεβαιότητας, με ό,τι αυτό συνεπάγεται για την οικονομία και τις προοπτικές εξόδου της χώρας από την οικονομική κρίση.
Παρόλο που το σύστημα της απλής αναλογικής (ή μικρές παραλλαγές του) εφαρμόζεται σήμερα σε πολλά μέρη του κόσμου (βλέπε εδώ και εδώ), η διεθνής εμπειρία δείχνει ότι στην πράξη δουλεύει μόνο σε χώρες όπου
(α) ο κρατικός μηχανισμός λειτουργεί ανεξάρτητα από την εκάστοτε κυβέρνηση και δεν παραπαίει σε περιόδους αδυναμίας συγκρότησης κυβερνητικής πλειοψηφίας,
(β) τα πολιτικά κόμματα ως επί των πλείστον φέρονται ώριμα και δεν κρύβονται πίσω από τα χαρακώματα του λαϊκισμού και της μικροπολιτικής σκοπιμότητας, δηλ. η πολιτική συζήτηση εστιάζεται στην ουσία και διακατέχεται από μια ειλικρινή διάθεση συνεργασίας μεταξύ των κομμάτων.
Οι συνθήκες αυτές φυσικά δεν ισχύουν στην περίπτωση της Ελλάδας.
Παράλληλα ο νέος νόμος είναι υποκριτικός και προσβάλει την νοημοσύνη μας: η αιτιολογική έκθεση του νομοσχεδίου διατείνεται ότι "οι σύγχρονες διεθνείς και ευρωπαϊκές τάσεις – αλλά και η ίδια η φιλοσοφία του ισχύοντος Συντάγματος ... είναι υπέρ της διεύρυνσης του δημοκρατικού και συμπεριληπτικού χαρακτήρα της διαδικασίας [του εκλέγειν]". Στην πράξη, ωστόσο, ο νόμος αυτός στερεί για άλλη μια φορά το δικαίωμα της ψήφου από τους εκατοντάδες χιλιάδες Έλληνες πολίτες που αναγκάστηκαν να μεταναστεύσουν τα χρόνια της κρίσης, καθώς και από τους υπόλοιπους Έλληνες υπηκόους και ομογενείς που ζουν εκτός της πατρίδας τους, παραβιάζοντας την αρχή της ίσης αντιμετώπισης και την αρχή της καθολικής ψηφοφορίας που προβλέπει το Σύνταγμα (βλέπε εδώ καιεδώ). Εάν πράγματι η προβλεπόμενη μείωση του ορίου εκλογικής ηλικίας στα 17 χρόνια "έχει ως στόχο τη διεύρυνση του εκλογικού σώματος μέσω της συμμετοχής περισσότερων πολιτών στις δημοκρατικές διαδικασίες για την ανάδειξη των πολιτειακών οργάνων", όπως αναφέρεται στην αιτιολογική έκθεση, δεν είναι μεγάλη υποκρισία να μην διευκολύνονται όσοι Έλληνες υπήκοοι δεν βρίσκονται στην Ελλάδα την ημέρα των εκλογών και επιθυμούν να ασκήσουν το θεμελιώδες συνταγματικό τους δικαίωμα;
Συμφωνώ ότι το παρόν εκλογικό σύστημα είναι ανεπαρκές διότι η εκάστοτε σύνθεση της Βουλής δεν αντικατοπτρίζει απαραίτητα την βούληση και τις πεποιθήσεις των Ελλήνων πολιτών. Αλλά η απλή αναλογική δεν πρόκειται να βελτιώσει την κατάσταση διότι το πρόβλημα έγκειται αλλού: όλα τα συστήματα που έχουν εφαρμοστεί στη σύγχρονη ιστορία της Ελλάδας είναι μονοεκλογικά, δηλ. δίνουν την δυνατότητα στον ψηφοφόρο να δηλώσει μόνο το κόμμα της πρώτης του προτίμησης, χωρίς να μπορεί να κατατάξει τα υπόλοιπα κόμματα. Με άλλα λόγια, καταγράφεται αυτό που μας αρέσει περισσότερο αλλά όχι αυτό που δεν μας αρέσει καθόλου, ούτε οι υπόλοιπες ενδιάμεσες προτιμήσεις μας.
Οι στρεβλώσεις που δημιουργούνται με αυτόν τον τρόπο είναι πολλές και διάφορες. Για παράδειγμα, κόμματα τα οποία αντιπροσωπεύουν ένα πολύ μικρό κομμάτι της ελληνικής κοινωνίας μπορεί να αποκτήσουν μια δυσανάλογα μεγάλη κοινοβουλευτική δύναμη. Χαρακτηριστικό παράδειγμα θεωρώ την Χρυσή Αυγή, η οποία συγκέντρωσε στις προηγούμενες εκλογές το ποσοστό του 6.3%, βγαίνοντας 3ο κόμμα. Υποθέτω (αφού δεν υπάρχουν επίσημα στοιχεία) ότι για ένα μεγάλο μέρος του υπόλοιπου 93.7% του εκλογικού σώματος η ΧΑ κατέχει πολύ χαμηλή θέση προτίμησης ως μια δεύτερη καλύτερη λύση. Αυτό όμως δεν μπορεί να αποτυπωθεί μέσα από ένα μονοεκλογικό σύστημα.
Επίσης, βλέπουμε συχνά πολλά μικρά κόμματα, κάποια από τα οποία έχουν σοβαρές θέσεις και δεν διακατέχονται από πνεύμα λαϊκισμού, να θυσιάζονται ούτως ώστε να "μην πάει η ψήφος μου χαμένη", παρόλο που ενδεχομένως βρίσκονται ψηλά στις προτιμήσεις του κόσμου.
Τέλος, μονοεκλογικά συστήματα ενθαρρύνουν ετερόκλητες πολιτικές συμμαχίες που είναι καταδικασμένες να αποτύχουν, και για τις οποίες φυσικά ο –υποτίθεται– "κυρίαρχος λαός" δεν έχει κανένα λόγο. Χαρακτηριστικό παράδειγμα εδώ η τερατογένεση της συγκυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ, δυό κόμματα που έχουν μεγάλες ιδεολογικές διαφορές στα περισσότερα ζητήματα. Υποθέτω ξανά (αφού δεν υπάρχουν επίσημα στοιχεία) ότι για την πλειονότητα των ψηφοφόρων του ΣΥΡΙΖΑ και των ΑΝΕΛ, το άλλο κόμμα βρίσκεται πολύ χαμηλά στην προτίμηση τους ως δεύτερη καλύτερη λύση. Η τάση αυτή δεν αποτυπώθηκε όμως στις προηγούμενες εκλογές.
Τι μπορεί να γίνει για να διορθωθούν οι στρεβλώσεις που προκαλούνται από μονοεκλογικά συστήματα και με ποιό τρόπο μπορούμε να τα αλλάξουμε; Καταρχήν κανένα εκλογικό σύστημα δεν μπορεί να είναι απόλυτα δίκαιο, όπως απέδειξε βάσει μαθηματικής λογικής ο οικονομολόγος Kenneth Arrow στα μέσα του περασμένου αιώνα με το λεγόμενο "θεώρημα του αδύνατου". Παρόλαυτα, εκλογικά συστήματα που βασίζονται στην κατάταξη των κομμάτων στο ψηφοδέλτιο (preferential voting) έχουν σημαντικά πλεονεκτήματα έναντι του παραδοσιακού μονοεκλογικού συστήματος που έχει υιοθετήσει η Ελλάδα. Βασικός λόγος είναι ότι λαμβάνουν υπόψη το σύνολο των προτιμήσεων του ψηφοφόρου και όχι μόνο την πρώτη τους επιλογή. Παρεμπιπτόντως, ένα τέτοιου είδους σύστημα εφαρμόζεται εδώ και πολλά χρόνια στην Αυστραλία.
Αντί λοιπόν να μελετούμε τόσο καιρό την αντικατάσταση του υπάρχοντος εκλογικού συστήματος από ένα πολύ χειρότερο, όπως είναι αυτό της απλής αναλογικής, θα έπρεπε να είχαμε επικεντρωθεί στον σχεδιασμό ενός πολυεκλογικού συστήματος που θα διασφαλίζει την κυβερνησιμότητα της χώρας χωρίς να δημιουργεί στρεβλώσεις. Κρίμα. Αλλά τι να περιμένει κάποιος από ανθρώπους που μετρούν τα μικροπολιτικά κουκιά ένα ένα με γνώμονα τι θα κερδίσουν οι ίδιοι και όχι το πώς θα ωφεληθεί η χώρα.
Στην σημερινή εποχή διαθέτουμε την απαραίτητη τεχνολογία που ευνοεί την διαφάνεια και μας επιτρέπει να επεξεργαστούμε μέσα σε πολύ μικρό χρονικό διάστημα πληροφορίες και δεδομένα που είναι πολύ πιο σύνθετα και αντικατοπτρίζουν ακριβέστερα τις πολιτικές πεποιθήσεις του κόσμου. Αρκεί να υπάρχει θέληση.
